‘Er is nu altijd iemand aan het werk die fris en uitgerust is’

Toen de Portugese overheid een pilot lanceerde rond de vierdaagse werkweek, besloot kinderopvang Caminhos da Infância de sprong te wagen: zou het ook in hun sector kunnen werken? Het korte antwoord is: ja! Het lange antwoord vroegen we aan Francisca Carneiro, pedagogisch directeur, en Inês Poeiras, uitvoerend directeur. Hoe richt je een kinderopvang opnieuw in? Welke obstakels kom je tegen? En wat merk je bij de medewerkers én kinderen?

Hoe kwamen jullie bij het idee van een vierdaagse werkweek? 

Francisca: “Het begon eigenlijk heel informeel. Inês stuurde een appje in de groepsapp: ‘Wat als we een vierdaagse werkweek zouden invoeren?’ Slechts twee mensen reageerden, ik zelfs met een lachend gezichtje. Maar niet veel later kwam een collega met een conceptplanning. Ze had alles visueel gemaakt: wie wanneer kon werken, hoe de taken verdeeld konden worden. Daardoor gingen we onderzoeken of het ook écht mogelijk was.” 

Inês: “Onze kinderopvang was al bezig met initiatieven rond welzijn, dus een vierdaagse werkweek was een logische volgende stap. Wat het echt in beweging bracht, was de pilot vanuit de Portugese overheid. Als we het alleen hadden moeten doen, was het waarschijnlijk niet gelukt. Maar door de pilot kregen we begeleiding van onderzoekers, training en — heel belangrijk — een externe evaluatie. We voelden ons daardoor niet alleen en kregen het duwtje dat we nodig hadden.”  

Hoe hebben jullie de werkprocessen beter ingericht? 

Inês: “De kinderopvang werd opgedeeld in twee vleugels, elk met twee groepen van dezelfde leeftijd: baby’s, éénjarigen en kleuters. Per vleugel werkte een vast team van vijf medewerkers: twee per groep (volgens het vier-ogenprincipe) en één pedagogisch teamleider die beide groepen ondersteunde. Voor deze nieuwe werkwijze was het nodig om een extra pedagogisch medewerker aan te nemen. Maar juist door de invoering van de vierdaagse werkweek ontdekten we dat we onze capaciteit veel slimmer konden benutten. Voor de pilot was de ratio 4,3 kinderen per volwassene, tijdens de vierdaagse werkweek daalde die naar 3,9. Dat is een flinke stap vooruit.” 

Waren er ook dingen waar jullie tegenaan liepen? 

Francisca: “Zeker, de vierdaagse werkweek werkt niet vanzelf, je hebt een stabiel team nodig. Tijdens de pilot was dat nog het geval, maar zodra er collega’s vertrokken, nieuwe mensen instroomden of er sprake was van verlof, werd het plannen een stuk lastiger. Elke verandering beïnvloedt de dynamiek. We leerden dat flexibiliteit belangrijk is, maar stabiliteit minstens zo.” 

Inês: “Ook financieel moest er worden geschoven. “We hadden al veel voordelen voor het team, zoals gratis vervoer en ontbijt. Maar om de vierdaagse werkweek mogelijk te maken, moesten we keuzes maken. We konden niet alles behouden én een extra medewerker aannemen. Uiteindelijk lukte het om een goede balans te vinden mét salarisbehoud.” 

Francisca: “De piekmaanden september, december en juli zijn nog steeds lastig. In september starten veel kinderen voor het eerst, dan is het cruciaal om tijd te investeren in het opbouwen van vertrouwen met ouders. In juli sluiten we het jaar af, doen we evaluaties en nemen we afscheid van kinderen. En december is door alle feestdagen gewoon te druk. In die maanden werkt het team bewust meer, om de kwaliteit van zorg en contact met gezinnen te waarborgen.” 

Wat merken jullie medewerkers van de vierdaagse werkweek? 

Francisca: “Die hebben meer tijd voor zichzelf, zonder gedoe. Medewerkers hoeven niet meer vrij te vragen voor een doktersafspraak, een bezoek aan de bank of een lunch met een vriendin. Het gevoel dat je gewoon kunt gaan zonder je te verantwoorden, dat is echt luxe – en dat zijn hún woorden. Eerlijk gezegd dachten we ook dat iedereen vrijdag als vaste vrije dag wilde hebben, maar die verdeling ontstond heel organisch. Sommigen kozen maandag, anderen woensdag of donderdag. Iedereen keek wat het beste paste bij hun leven. Een onverwacht voordeel daarvan is dat er altijd wel iemand aan het werk is die fris en uitgerust is en we elkaar beter kunnen helpen. Voorheen waren we op vrijdag allemaal tegelijkertijd gesloopt.” 

Hebben de kinderen er ook iets van gemerkt?  

Ines: “Voor ons stond één ding voorop: het mocht nooit ten koste gaan van de kinderen. En dat is ook niet gebeurd. Hun welzijn bleef stabiel, en dat is voor ons de belangrijkste graadmeter. Tijdens de pilot werden zelfs iets betere resultaten gemeten, maar die schrijven we niet aan onszelf toe. Een kind groeit immers op in een bredere context: met ouders, familie, de buurt en andere omgevingen. De kinderopvang is daar slechts één onderdeel van.” 

Francisca: “Het belangrijkste wat we voor de kinderen hebben gedaan, is ervoor zorgen dat de vierdaagse werkweek geen invloed had op hun dagelijkse routines. Die bleven volledig intact. Kinderen weten misschien niet hoe laat het is, maar ze vinden het fijn om het verloop van de dag te kennen: eerst een groepsmoment, daarna snacken, spelen, luiers verschonen — alles in vaste volgorde. Ook het feit dat begeleiders op verschillende dagen vrij waren, leidde niet tot verwarring. Als een bepaalde begeleider er niet was, dan was er gewoon iemand anders. Voor de kinderen was dat heel normaal. Dat zegt veel over ons team. Als een kind alleen aan één volwassene hangt, gaat er iets mis. Wij geloven: it takes a village to raise a child. En dat zagen we terug in de praktijk. De kinderen voelden zich veilig en vertrouwd bij iedereen in het team.” 

Dit leverde de vierdaagse werkweek de Portugese kinderopvang op: