Eikenprocessierups
De eikenprocessierups komt overal in Nederland voor in eikenbomen. De rups wordt zo’n 2,3 centimeter lang en is behaard. De rupsen geven kleine, bijna onzichtbare haren (brandharen) af aan de lucht. Deze brandharen zorgen voor problemen. Ze hebben weerhaakjes die kunnen blijven hangen in de huid, je ogen, neus en keel. Of in je kleding terecht komen. Kleren met brandharen blijven voor klachten zorgen.
Op het informatieblad eikenprocessierups van de NVWA zie je hoe je de eikenprocessierups herkent. Op waarnemingen.nl staat waar mensen nesten hebben gezien en kun je zelf een melding doorgeven.
Grofweg kan de eikenprocessierups van mei tot en met september problemen opleveren. Eerst krijgen ze brandharen (mei en juni). In de maanden daarop vallen de brandharen uit lege nesten. Elke rups heeft ongeveer 700.000 brandharen. Je kunt ook zonder rechtstreeks contact met de rups klachten krijgen. Brandharen van dode rupsen of uit oude nesten kunnen nog zo'n zes jaar actief blijven en schade veroorzaken.
De brandharen zijn irriterend voor je huid en ogen. Maar ook voor je neus, keel en bovenste luchtwegen. Binnen een paar uur krijg je bijvoorbeeld last van bultjes, jeuk, of branderige pijn. In zeldzame gevallen krijg je een allergische reactie. Dat gebeurt vaak binnen een half uur.
Via wrijven, krabben en zweet verspreiden de brandharen zich verder over het lichaam. Dus niet alleen op je armen, benen of gezicht, maar ook onder je kleren.
Hoe meer aanraking met de brandharen, hoe erger de klachten.
- Met de wind. Brandharen uit nesten kunnen tot 100 meter ver komen. Binnen 20 meter vanaf de eikenboom zijn bijna altijd brandharen.
- Door verkeer dat langsrijdt en lucht verplaatst.
- Als de nesten worden weggehaald.
Ga jij ergens aan de slag waar nesten zijn? Dan moeten die nesten voor die tijd professioneel verwijderd worden. Helaas lukt dat niet altijd.
- Dat verschilt per keer dat je in aanraking kan komen. Maar onthoud altijd:
- Bestrijding vooraf. Spuit de rupsen dood voor ze brandharen krijgen.
- Nesten weghalen. Als je werkgever de eigenaar is van de bomen, kan hij dit zelf regelen. Is iemand anders eigenaar van de bomen? Ga dan in overleg met die persoon of instantie.
- Blijf weg van plekken met veel eikenprocessierupsen als dat in je werk kan. Plan bijvoorbeeld je werkzaamheden buiten de maanden met veel brandharen. Dus niet van half mei tot september.
- Wissel taken onder collega's af. Dan komen niet telkens dezelfde mensen in aanraking met brandharen.
- Moet je nesten verwijderen? Vraag dan om persoonlijke beschermingsmiddelen. Bijvoorbeeld een overall, handschoenen en veiligheidsbril. Die beschermen je huid tegen brandharen.
- Zorgen voor een veilige en gezonde werkplek.
- Onderzoeken waar jij misschien last hebt van de eikenprocessierups.
- Plan maken met regels zodat dat jij je werk veilig kunt doen.
- Zorgen dat het probleem is opgelost voordat jij aan het werk gaat. Bijvoorbeeld door de nesten weg te halen waarvan jij en je collega's veel last hebben.
- Jou en je collega's informeren over wat er gebeurt als je brandharen op je krijgt.
- Jou uitleggen wat hij heeft gedaan en wat je zelf kunt doen om veilig te werken.
- Melding doen bij de eigenaar van bomen met veel eikenprocessierupsen en vragen de nesten weg te halen.
- Meewerken aan de voorlichting die je werkgever geeft.
- Eventuele persoonlijke beschermingsmiddelen op de juiste wijze gebruiken.
- Als je een nest tegenkomt tijdens je werk, geef dit dan direct door aan je leidinggevende.
- Overleg samen met je collega’s en leidinggevende en bedenk een oplossing.
- Bedek je hals, armen en benen. En ga niet op de grond zitten. Daar kunnen brandharen liggen. Was je kleding met brandharen op 60 ℃.
- Raak geen (oude) nesten of (dode) rupsen aan.
Weigert de werkgever of leidinggevende maatregelen te treffen?
- Geef samen met je collega’s aan dat jullie het hier niet mee eens zijn en onderbouw jullie ongerustheid.
- Vraag mensen binnen het bedrijf die jullie kunnen helpen. Zoals de preventiemedewerker, leden van de ondernemingsraad, arbodienst en de bedrijfsarts.
- Informeer de FNV via de vakbondsbestuurder of vraag advies aan het FNV Arbo-Adviespunt.
- Bespreek het probleem met je collega’s en de vakbond. Hoe zorg je dat je baas toch meewerkt. Maak hiervoor een activiteitenplan. Welke stappen zijn nodig om jullie doel te bereiken?
- Als niks anders helpt, kun je melding doen bij de Inspectie SZW. Zij controleren of je baas zich houdt aan goede arbeidsomstandigheden.
De arbocatologus
Meer lezen
Werk je in het groen? Bijvoorbeeld in de agrarische sector of een landschapsbeheerorganisatie? Of ben je werknemer bij defensie of doe je als gemeentemedewerker het onderhoud op begraafplaatsen of de groenvoorziening? Dan heb je een flinke kans op een tekenbeet. Je kunt van een beet van een teek verschillende ziekten krijgen. Niet elke tekenbeet zorgt dat je ziet wordt. Maar als je ziek wordt, kunnen de gevolgen ernstig zijn. Daarom is het belangrijk dat je alles weet over de risico’s. En hoe je die kunt voorkomen.
Teken zijn kleine spinachtige diertjes. Een jonge teek is een tot anderhalve millimeter. Een volwassen vrouwtjesteek is niet groter dan 3 millimeter. Zo groot is ze ook als ze zich in mensen vastbijt, dus je moet goed zoeken. Na een of twee weken zwelt de teek op en kan ze tot 3.000 eitjes leggen.
Op de foto kun je zien hoe groot een teek in welke fase is. Van linksboven met de klok mee: volwassen vrouwtje, jong vrouwtje, larf, volwassen mannetje.
Teken zijn vooral te vinden in bossen en duinen, maar ook in parken en tuinen. Teken zitten vooral in de buurt van bomen en struiken op plekken waar de bodem bedekt is met hoog gras en een strooisellaag of mos. Teken stappen op passerende dieren of mensen. Teken vallen niet uit bomen. Vervolgens wandelt de teek over het lichaam totdat hij een plekje vindt waar hij zich vast kan bijten. De teek heeft een voorkeur voor warme plekken, zoals liezen, knieholtes, oksels, de bilspleet, de randen van het ondergoed, achter de oren en rond de haargrens in de nek.
Teken zijn er het hele jaar door. Ze worden actief bij een temperatuur boven de 7°C. De meeste mensen worden gebeten in de periode maart t/m oktober.
Na een tekenbeet kun je twee ziekten krijgen. Hieronder staat beschreven welke.
Ziekte van Lyme
De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door de Borrelia burgdorferi bacterie. Ongeveer 20% van de teken in Nederland draagt deze bacterie bij zich. De ziekte van Lyme kent drie fases:
- Stadium 1: Je krijgt lichte klachten. Bijvoorbeeld een rode ring of rode vlek waar de beet zit. Verder kun je je grieperig voelen met koorts, hoofdpijn en gewrichtspijn. Ga naar de dokter voor een antibioticakuur. Doe je dat niet, dan ga je naar ...
- Stadium 2: De klachten worden erger. Denk aan gewrichtsklachten, klachten van de zenuwen, dubbelzien, neiging tot flauwvallen en hartritmestoornissen.
- Stadium 3: De ziekte kan langdurig worden. Je krijgt last van huidaandoeningen, gewrichtsklachten, vermoeidheid en neurologische klachten. Er kan heel veel tijd zitten tussen de beet en klachen in stadium 2 en 3.
Tekenencefalitis (TBE)
Dit is een hersen(vlies)ontsteking die je kunt krijgen door het tekenencefalitis-virus. Dit virus werd ongeveer tien jaar gelden voor het eerst in Nederland gevonden. Heel weinig teken in Nederland dragen het TBE-virus. En slechts een klein percentage mensen wordt hiervan ernstig ziek na een tekenbeet.
In de meeste gevallen verloopt de besmetting zonder symptomen. Als je ziek wordt, kan dat in twee fases verlopen:
- Fase 1, binnen één tot drie weken na de beet. Koorts, vermoeidheid en hoofdpijn. Deze fase duurt meestal twee dagen tot een week. Dan verdwijnt de koorts en is het voor twee van de drie patiënten klaar.
- Fase 2, een week na de eeste face. Een op de drie patiënten krijg ongeveer een week na de tweede fase heftiger klachen. Hoge koorts, ernstige hoofdpijn en ontsteking van de hersenen en het hersenvlies. Eén tot twee procent van deze patiënten overlijdt aan deze infectie.
De ziekte van Lyme en TBE kunnen beroepsziekten zijn. Dit geldt als je tijdens je werk bent gebeten door een teek. Meer hierover op de pagina van FNV Bureau Beroepsziekten.
Het is belangrijk om jezelf altijd op tekenbeten te controleren als je in het groen hebt gewerkt. Doe dat zo snel mogelijk na je werk, maar in elk geval dezelfde dag nog. De teek kan op het hele lichaam zitten, dus gebruik een spiegeltje of vraag je partner om ook plaatsen te controleren die je moeilijk kunt zien. Voorbeelden van een systematische controle zijn te zien in dit filmpje.
Verwijder een teek zo snel mogelijk. Gebruik voorafgaand aan het verwijderen van de teek geen alcohol, jodium, zeep, olie of andere middelen. Pak de teek zo dicht mogelijk bij de huid beet, bij voorkeur met een puntig pincet of speciale tekenverwijderaar (lees voor gebruik eerst de gebruiksaanwijzing). Trek de teek er langzaam uit. Ontsmet het beetwondje als de teek verwijderd is. Een voorbeeld van het verwijderen van een teek is te zien in dit filmpje.
Maak een foto van de beet en noteer de datum en de plek van de tekenbeet in je agenda. Houd daarna (tot drie maanden na de beet) de huid rondom de beet in de gaten.
Ga bij klachten die doen denken aan de ziekte van Lyme of TBE naar de huisarts en/ of de bedrijfsarts.
Als je gebeten bent door een teek die de bacterie Borrelia burgdorferi bij zich draagt, dan heb je ongeveer 50% kans dat er een rode ring of (grote) rode vlek ontstaat rond de plek van de beet. De rode uitslag is niet altijd duidelijk te zien. Ontstaat er een klein rood plekje op de plek van de beet, dan hoef je je geen zorgen te maken. Dat is een reactie van de huid op de beet zelf. Raadpleeg bij twijfel altijd je huisarts.
- Uitzoeken welk risico jij loopt op een tekenbeet en de gevolgen van zo'n tekenbeet. Dit zet hij in een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E). Hierbij beschrijft hij ook de werkzaamheden en plekken waar je kans hebt gebeten worden worden.
- Uitschrijven wat de maatregelen zijn om een tekenbeet te voorkomen.
- Voorlichting geven aan jou en je collega's over
- wat voor risico jij loopt doordat er teken zijn op je werk
- het dragen van goede kleding: shirts met lange mouwen en lange broeken
- insectenwerende middelen en hoe je die moet gebruiken
- hoe je je kleding en lijf goed kunt controleren na het werken in het groen - Organisatorische maatregelen treffen zoals
- niet werken op werkplekken waar je grote kans hebt gebeten te worden en/of op deze plekken zo min mogelijk mensen inzetten
- werkzaamheden plannen buiten het de maanden dat teken bijten
- werkkleding door het bedrijf laten wassen
- vaccinatie tegen het TBE-virus aanbieden aan werknemers die zeer veel en vaak buiten werken in een risicogebied. Bijvoorbeeld de Sallandse en Utrechtse heuvelrug. - Persoonlijke beschermingsmiddelen aan jij en je collega's geven,zoals:
- beschermende werkkleding met lange mouwen en lange broekspijpen
- voor het werk in hoog-risicogebieden: met permethrine geïmpregneerde kleding, die voldoet aan de NEN 8333. Deze kleding kun je voor de zekerheid beter niet dragen als je zwanger bent of onder de 21. Lees meer over met permethrine geïmpregneerde kleding.
- tekenverwijderaars
- insectenwerende middelen
- Draag werkkleding volgens de gemaakte afspraken, ook als het warm is
- Gebruik insectenwerende middelen, bijvoorbeeld DEET, op niet bedekte huid
- Meld gebieden met veel teken en/of gebieden waar je veel gebeten wordt bij je leidinggevende
- Werk je zeer intensief en langdurig buiten in een risicogebied, zoals de Sallandse en Utrechtse Heuvelrug? Dan is het advies om je te laten vaccineren tegen het TBE-virus. De vaccinatie tegen het TBE-virus wordt aangeboden door de GGD. Het staat iedereen vrij om hier tegen betaling gebruik van te maken. Ook de werkgever kan je een vaccinatie aanbieden. Of je je laat vaccineren is je eigen keuze.
Je werkgever mag niet vragen of je je hebt laten vaccineren. Als dit toch gebeurt dan hoef je hier geen antwoord op te geven.
Weigert de werkgever of leidinggevende maatregelen te treffen?
- Geef samen met je collega’s aan dat jullie het hier niet mee eens zijn en onderbouw jullie ongerustheid.
- Vraag mensen binnen het bedrijf die jullie kunnen helpen, zoals de preventiemedewerker, leden van de ondernemingsraad, arbodienst en de bedrijfsarts.
- Informeer de FNV via de vakbondsbestuurder of vraag advies aan het FNV Arbo-Adviespunt.
- Bespreek het probleem met je collega’s en de vakbond. Hoe zorg je dat je werkgever toch meewerkt. Maak hiervoor een activiteitenplan. Welke stappen zijn nodig om jullie doel te bereiken?
- Als niks anders helpt, kun je melding doen bij de Inspectie SZW (arbeidsinspectie). Zij controleren of je werkgever zich houdt aan de Arbowet. Ook de ondernemingsraad of de vakbond kan een melding doen bij de Inspectie SZW (arbeidsinspectie).
Meer lezen?
Kijk wat in jouw arbocatalogus staat om je te beschermen tegen teken
- Arbocatalogus agrarische en groene sectoren
- Arbocatalogus Defensie
- Teek care voor werknemers in agrarisch groen
- Week van de teek van Stigas
- RIVM over tekenbeten
- RIVM over ziekte van Lyme
- RIVM over tekenencefalitis (TBE)
- Expertisecentrum Lyme
- Tekenradar.nl
- Bio wetenschap + maatschappij over het verwijderen van teken
Het RIVM heeft ook een app Tekenbeet, beschikbaar in de App store en Google Play store
