Ben jij veel buiten aan het werk? Dan wil je dat werk natuurlijk veilig en gezond kunnen doen. Je wilt niet weken met bulten rondlopen van de eikenprocessierups. Of ziek worden van een tekenbeet. Lees wat je zelf kunt doen. En wat je werkgever moet doen. Zodat jij je werk kunt blijven doen.
Eikenprocessierups
De eikenprocessierups komt overal in Nederland voor in eikenbomen. De rups wordt zo’n 2,3 centimeter lang en is behaard. De rupsen geven kleine, bijna onzichtbare haren (brandharen) af aan de lucht. Deze brandharen zorgen voor problemen. Op het informatieblad eikenprocessierups van de NVWA zie je hoe je de eikenprocessierups herkent. Op waarnemingen.nl staat waar mensen nesten hebben gezien en kun je zelf een melding doorgeven.
Wanneer de meeste last?
Kijk vooral uit als de eikenprocessierupsen brandharen krijgen (half mei - juni). En als er brandharen uit lege nesten komen (juli -september). Elke rups heeft ongeveer 700.000 brandharen. Je kunt ook zonder rechtstreeks contact met de rups klachten krijgen. Brandharen van dode rupsen of uit oude nesten kunnen nog zo'n 6 jaar actief blijven en schade veroorzaken.
De brandharen hebben weerhaakjes. Die kunnen zich vastzetten in de huid, je ogen, neus en keel. Of in je kleding terecht komen.
Welke klachten krijg je van die brandharen?
De brandharen zijn irriterend voor je huid en ogen. Maar ook voor je neus, keel en bovenste luchtwegen. Binnen een paar uur krijg je bijvoorbeeld last van bultjes, jeuk, of branderige pijn. In zeldzame gevallen krijg je een allergische reactie. Dat gebeurt vaak binnen een half uur.
Via wrijven, krabben en zweet verspreiden de brandharen zich verder over het lichaam. Dus niet alleen op je armen, benen of gezicht, maar ook onder je kleren.
Hoe meer aanraking met de brandharen, hoe erger de klachten.
Hoe verspreiden de brandharen zich?
- Met de wind vanuit (oude) nesten over grote afstand (tot 50 à 100 meter). Binnen 20 meter vanaf de eikenboom zijn bijna altijd brandharen.
- Door verkeer dat langsrijdt en lucht verplaatst.
- Bij het verwijderen van de nesten.
- Kleren met brandharen blijven voor klachten zorgen.
Eigenlijk mag je helemaal geen last hebben. Dus misschien moeten de nesten professioneel verwijderd worden voor jij begint te werken. Dat lukt niet altijd. En dan zijn andere maatregelen nodig.
Hoe voorkom je aanraking
Elke werksituatie vraagt een andere aanpak. Maar algemeen werken:
- Bestrijding vooraf: rupsen doodspuiten voor ze brandharen krijgen.
- Nesten verwijderen. Als de werkgever de eigenaar is van de bomen, kan hij dit zelf regelen. Ga in overleg als iemand anders eigenaar is van de bomen (een particulier of de overheid).
- Blijf weg van plekken met veel eikenprocessierupsen als dat in je werk kan. Plan bijvoorbeeld je werkzaamheden buiten de maanden met veel brandharen. Dus niet van half mei tot september.
- Wissel taken af. Dan komen niet telkens dezelfde mensen in aanraking met brandharen.
- Moet je nesten verwijderen? Vraag dan om persoonlijke beschermingsmiddelen (overall, handschoenen, veiligheidsbril etc.). Die beschermen je huid tegen brandharen.
Wat moet je werkgever doen
- Zorgen voor een veilige en gezonde werkplek.
- De risico’s van de eikenprocessierups in kaart brengen.
- Plan van aanpak maken met maatregelen om het probleem aan te pakken.
- Risico’s bij de bron aanpakken. Nesten verwijderen waarvan werknemers veel last hebben is de eerste stap.
- Voorlichting geven over de risico’s van de eikenprocessierups tijdens je werkzaamheden.
- Jou uitleggen wat hij heeft gedaan, en wat je zelf kunt doen om veilig je werk te doen.
- Melding doen bij de eigenaar van bomen met veel eikenprocessierupsen. En vragen de nesten te verwijderen zodat werknemers er geen last van hebben.
Wat kun je zelf doen
- Meewerken aan de voorlichting die je werkgever geeft.
- Eventuele persoonlijke beschermingsmiddelen op de juiste wijze gebruiken.
- Als je een nest tegenkomt tijdens je werk, geef dit dan direct door aan je leidinggevende.
- Overleg samen met je collega’s en leidinggevende en bedenk een oplossing.
- Bedek je hals, armen en benen. En ga niet op de grond zitten. Daar kunnen brandharen liggen. Was je kleding met brandharen op 60 ℃.
- Raak geen (oude) nesten of (dode) rupsen aan.
Wat als overleg niet werkt?
Weigert de werkgever of leidinggevende maatregelen te treffen?
- Geef samen met je collega’s aan dat jullie het hier niet mee eens zijn en onderbouw jullie ongerustheid.
- Vraag mensen binnen het bedrijf die jullie kunnen helpen. Zoals de preventiemedewerker, leden van de ondernemingsraad, arbodienst en de bedrijfsarts.
- Informeer de FNV via de vakbondsbestuurder of vraag advies aan het FNV Arbo-Adviespunt.
- Bespreek het probleem met je collega’s en de vakbond. Hoe zorg je dat je baas toch meewerkt. Maak hiervoor een activiteitenplan. Welke stappen zijn nodig om jullie doel te bereiken?
- Als niks anders helpt, kun je melding doen bij de Inspectie SZW. Zij controleren of je baas zich houdt aan goede arbeidsomstandigheden.
De arbocatologus
Teken
Voor wie in het groen werkt is de kans op een tekenbeet groot. Denk hierbij aan de agrarische, landschapsbeheerorganisaties en groene sector, maar ook werknemers in andere sectoren zoals bij defensie of de gemeente die bijvoorbeeld het onderhoud op begraafplaatsen doen of in de groenvoorziening werken. Teken kunnen verschillende ziekten overdragen op de mens. Niet elke tekenbeet leidt tot ziekte, maar als je ziek wordt, kunnen de gevolgen ernstig zijn. Daarom is het belangrijk dat je alles weet over de risico’s. En hoe je die kunt voorkomen.
Teken zijn kleine spinachtige diertjes. Een jonge teek, een nimf, is 1-1,5 mm. Een volwassen vrouwtjesteek die zich net heeft vastgebeten is niet groter dan 3 millimeter en donkergekleurd. Na een paar dagen (7-15 dagen) zwelt de teek op en kan dan 2.000-3.000 eitjes leggen.
Op de foto zijn diverse stadia van de teek te zien. Van linksboven met de klok mee: volwassen vrouwtje, nimf, larf, volwassen mannetje.
Teken zijn vooral te vinden in bossen en duinen, maar ook in parken en tuinen. Teken zitten vooral in de buurt van bomen en struiken op plekken waar de bodem bedekt is met hoog gras en een strooisellaag of mos. Teken stappen op passerende dieren of mensen. Teken vallen niet uit bomen. Vervolgens wandelt de teek over het lichaam totdat hij een plekje vindt waar hij zich vast kan bijten. De teek heeft een voorkeur voor warme plekken, zoals liezen, knieholtes, oksels, de bilspleet, de randen van het ondergoed, achter de oren en rond de haargrens in de nek.
Teken zijn er het hele jaar door. Ze worden actief bij een temperatuur boven de 7°C. De meeste mensen worden gebeten in de periode maart t/m oktober.
De ziekte van Lyme is een infectieziekte die door de bacterie Borrelia burgdorferi wordt veroorzaakt. Door een tekenbeet kan deze bacterie in het lichaam terecht komen. Ongeveer 20% van de teken in Nederland draagt de bacterie Borrelia burgdoferi bij zich, die bij de mens de ziekte van Lyme kan veroorzaken. De ziekte van Lyme kent drie ziektestadia: Stadium 1: Klachten die je kunt krijgen zijn een rode ring of rode vlek en bijvoorbeeld een grieperig gevoel met koorts, hoofdpijn en gewrichtspijn. Als de ziekte niet op tijd met een antibioticum wordt behandeld, kan het overgaan in het tweede stadium. Stadium 2: Kenmerkend hiervoor zijn gewrichtsklachten, klachten van de zenuwen, dubbelzien, neiging tot flauwvallen en hartritmestoornissen. Stadium 3: De ziekte kan langdurig worden en onder andere tot huidaandoeningen, gewrichtsklachten, vermoeidheid en neurologische klachten leiden. Klachten in stadium 2 en 3 kunnen zich ook pas na lange tijd voordoen.
Tekenencefalitis (TBE) is een hersen(vlies)ontsteking die veroorzaakt wordt door het tekenencefalitis-virus. In het voorjaar van 2016 werd voor het eerst de aanwezigheid van tekenencefalitis (TBE) virus in de natuur in Nederland aangetoond. In Nederland is slecht een zeer klein aantal teken besmet met het TBE-virus en slechts een klein percentage mensen wordt hiervan ernstig ziek na een tekenbeet. In de meeste gevallen verloopt de besmetting zonder symptomen van de ziekte. De ziekte kan in twee fases verlopen: Fase 1: Binnen één tot drie weken na de beet: koorts, vermoeidheid, hoofdpijn, algehele malaise. Deze fase duurt meestal twee dagen tot een week. Dan verdwijnt de koorts voor een paar dagen. Fase 2: Bij ongeveer een derde van de mensen die herstelt van de eerste fase ontstaat na ongeveer een week de tweede fase met hoge koorts, ernstige hoofdpijn, ontsteking van de hersenen en het hersenvlies. Eén tot twee procent van deze patiënten overlijdt aan deze infectie.
De ziekte van Lyme en TBE zijn een beroepsziekte wanneer je tijdens je werk bent gebeten door een teek.
Meer hierover op de pagina van FNV Bureau Beroepsziekten
- De risico’s van de teken in kaart brengen door middel van een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) met een beschrijving van de risicogebieden en risicowerkzaamheden.
- Plan van aanpak maken met maatregelen om het probleem aan te pakken.
- Voorlichting geven aan de werknemers over
- de risico’s van de teek in de werksituatie
- het dragen van kleding op de juiste wijze: shirts met lange mouwen en lange broeken
- het gebruik van insectenwerende middelen
- hoe de werknemers kleding en lichaam systematisch moeten controleren na het werken in het groen - Organisatorische maatregelen treffen zoals
- Het vermijden van risicovolle werkplekken en op deze plekken zo min mogelijk mensen inzetten
- Werkzaamheden plannen buiten risicovolle perioden
- Werkkleding op het bedrijf wassen
- Het aanbieden van een vaccinatie tegen het TBE-virus aan werknemers die zeer intensief en langdurig buiten werken in een risicogebied, zoals de Sallandse en Utrechtse heuvelrug. De vaccinatie kan aangeboden worden als onderdeel van de arbeidsgeneeskundige begeleiding. Het valt dan onder de verantwoordelijkheid van de bedrijfsarts. - Persoonlijke beschermingsmiddelen verstrekken zoals:
- Beschermende werkkleding met lange mouwen en lange broekspijpen.
- Voor het werk in hoog-risicogebieden: met permethrine geïmpregneerde kleding, die voldoet aan de NEN 8333. Wees voorzichtig bij het gebruik van deze kleding bij zwangeren en jeugdigen. Het is nog onvoldoende bekend of er specifieke voorzorg nodig is bij deze groepen. Lees meer over met permethrine geïmpregneerde kleding.
- Tekenverwijderaars
- Insectenwerende middelen
⦁ Draag werkkleding volgens de gemaakte afspraken, ook als het warm is
⦁ Gebruik insectenwerende middelen, bijvoorbeeld DEET, op niet bedekte huid
⦁ Meld gebieden met veel teken en/of gebieden waar je veel gebeten wordt bij je leidinggevende
⦁ Werk je zeer intensief en langdurig buiten in een risicogebied, zoals de Sallandse en Utrechtse Heuvelrug? Dan is het advies om je te laten vaccineren tegen het TBE-virus. De vaccinatie tegen het TBE-virus wordt aangeboden door de GGD. Het staat iedereen vrij om hier tegen betaling gebruik van te maken. Ook de werkgever kan je een vaccinatie aanbieden. Of je je laat vaccineren is je eigen keuze.
Je werkgever mag niet vragen of je je hebt laten vaccineren. Als dit toch gebeurt dan hoef je hier geen antwoord op te geven.
Weigert de werkgever of leidinggevende maatregelen te treffen?
1. Geef samen met je collega’s aan dat jullie het hier niet mee eens zijn en onderbouw jullie ongerustheid.
2. Vraag mensen binnen het bedrijf die jullie kunnen helpen, zoals de preventiemedewerker, leden van de ondernemingsraad, arbodienst en de bedrijfsarts.
3. Informeer de FNV via de vakbondsbestuurder of vraag advies aan het FNV Arbo-Adviespunt.
4. Bespreek het probleem met je collega’s en de vakbond. Hoe zorg je dat je werkgever toch meewerkt. Maak hiervoor een activiteitenplan. Welke stappen zijn nodig om jullie doel te bereiken?
5. Als niks anders helpt, kun je melding doen bij de Inspectie SZW (arbeidsinspectie). Zij controleren of je werkgever zich houdt aan de Arbowet. Ook de ondernemingsraad of de vakbond kan een melding doen bij de Inspectie SZW (arbeidsinspectie).
Meer lezen?
Kijk wat in jouw arbocatalogus staat om je te beschermen tegen teken
Teek care voor werknemers in agrarisch groen
Week van de teek van Stigas
RIVM over tekenencefalitis (TBE)
Bio wetenschap + maatschappij over het verwijderen van teken
Het RIVM heeft ook een app Tekenbeet, beschikbaar in de App store en Google Play store