Column: een willekeurige dag vol onzin

Lees op een willekeurige dag een serieus dagblad en je zal geheid voorbeelden tegenkomen hoe gestoord de westerse wereld in elkaar zit. In de Volkskrant van woensdag 2 september drie van dit soort artikelen.

Twee dagen later vermeldt de Volkskrant het overlijden van David Graeber, activist en hoogleraar economie. Zijn uitleg over zogenaamde onzinbanen in deze column, is een postuum eerbetoon aan deze grootse denker én doener. Mooi om te zien hoe we op drie willekeurige krankzinnige kwesties goed kunnen anticiperen vanuit het gedachtegoed van Graeber.

De kwesties

Klaas Knot, directeur van De Nederlandse Bank, uit in een toespraak zijn zorg over de achterblijvende integratie van Europa. Dit is op zich al bijzonder want hij heeft zich zelden enthousiast getoond over Europa. Maar lof, want beter ten halve gekeerd dan ten volle gedwaald. De kop van het artikel: ’Bijspringen in het belang van Nederland’. Het is een nuchtere kosten-baten analyse waaruit blijkt dat Nederland er beter van wordt door ruimhartig bij te dragen aan het Europese steunpakket. De calculerende DNB-directeur? Hij praat in ieder geval niet verder dan ons landsbelang. Twee uitspraken van Knot zijn interessant.

‘de loonstijging is te lang achtergebleven bij de productiviteitsgroei. Daar iets aan doen is in het belang van Nederland, maar helpt ook elders in Europa de groei aan te jagen.’

‘Terwijl het bedrijfsleven sterk profiteert van de interne markt en de lage eurokoers, concurreren overheden met elkaar op belastingtarieven om bedrijven te lokken. Daardoor neemt de belasting op kapitaal af en die op arbeid toe. Het zou goed zijn als we Europese afspraken maken over de vennootschapsbelasting. De race to the bottom voor de winstbelasting is geen verstandige route.’

Een andere kwestie gaat over het tekort aan zorgpersoneel. Een raadslid van een Nederlandse gemeente geeft aan dat alle financiële barrières om (tijdelijk) vanuit de bijstand aan het werk te gaan eens weggenomen worden.

Als derde de dagelijkse kwestie van Peter de Waard die zich afvraagt of de rente voor eeuwig 0 procent zal blijven. Het gaat over krankzinnige kapitaalstromen zowel als schuld als als aanbod. Hij noemt het vermogen van 1500 miljard in de pensioenpotten. Dit alles hangt samen met het beleid van de centrale banken om de rente op 0 procent te houden, om lenen te stimuleren en om lenen nog betaalbaar te houden.

Onzinbanen

David Graeber, hoogleraar economie aan de London School of economics, antropoloog en activist. Hij was een van de initiatiefnemers van, alweer 10 jaar geleden, de Occupy Wall Street.

Graeber schreef het boek bullshit jobs, of onzinbanen, waarmee hij verklaarde hoe de voorspelling van de econoom Keynes dat we in de 21^e eeuw nog 15 uur per week zouden werken, mislukte.

Technologisch is dit namelijk best haalbaar. Volgens Graeber is er in de afgelopen 70 jaar veel productiewerk verdwenen maar is er een overmaat aan kantoorbanen ontstaan. Al die banen zijn het gevolg van dat we ons met z’n allen wijs hebben laten maken dat werken een deugd is. Wie kent de pleidooien niet. Banen, banen, banen. Werkgelegenheid voor alles. We worden er mee doodgegooid. Waar het misgaat is dat heel veel werk totaal geen nut heeft. Graeber heeft dit onderzocht. Met name in de financiële sector, juridische activiteiten, allerlei overheidsinstanties, management, administratie, telemarketing, zeggen de mensen zelf dat ze het nut van hun baan in twijfel trekken.

Het komt de 1 procent superrijken, de heersende klasse, goed uit dat al die mensen zich zelf zo bezig houden. Als al die mensen vrijheid hebben zijn ze een gevaar voor hun macht en bevoorrechte positie.

Het voert te ver voor deze column om bij allerlei beroepen de zin van het werk te bespreken. Belangrijk is dat je werk een wezenlijke bijdrage levert aan de samenleving. Waarbij een goed criterium is wat er zou gebeuren als men met het werk zou stoppen. Een mooi voorbeeld is de eerder genoemde kwestie van het zorgpersoneel. Afgelopen jaar is heel duidelijk geworden wat er zou gebeuren als ze stoppen met werken in de zorg. Dan gaan er doden vallen. Ziektes zullen zich verspreiden. De maatschappij raakt ontregeld.

Zo komen we via Graeber spelenderwijs bij de oplossingen. Bij de drie genoemde kwesties is kenmerkend dat bullshit het grote obstakel is. Wat is het nut van banken als de rente 0 procent is? Belasting op arbeid is onlogisch vanuit het idee dat arbeid een deugd, een idee dat zelf al onzinnig is. Alleen bullshit werkers zijn gebaat bij het continu maar groeien van het kapitaal in de pensioenfondsen.

Dat mensen in de bijstand niet aan de slag kunnen heeft alles te maken met onzinbanen in de regelgeving en uitkeringsinstanties en de doorgeslagen flexibilisering van de arbeidsmarkt.

Hoe komen we tot een zinvolle bijdrage aan de samenleving

Bied mensen zekerheid door het invoeren van een basisloon. Stop met het idee dat werken een doel op zich moet zijn. Stop de bullshit banen ook wel gekkenwerk genoemd en laat de vrijkomende arbeid zinvol inzetten met gepaste betaling. De FNV, de vakbond voor mensen met echte banen, zal het voortouw moeten nemen naar de grootste efficiëntieslag ooit.

Gewiekste gekkenwerkers zullen zich wellicht afvragen of het werk van Graeber zelf geen onzinbaan was. Dat zal nog moeten blijken.

Als we blijven doormodderen op de huidige manier vinden we het blijkbaar niet zo erg dat hij mee deed aan een wereld vol bullshit werk en schadelijke activiteiten.

Als we de logica laten zegevieren met als doel zinvol bezig zijn in een vijftienurige werkweek, zal de conclusie zijn dat de baan van Graeber een van de meest zinvolle ooit is geweest.

Als startpunt onderstaand fragment uit een interview met deze visionair.

‘Revolutionaire momenten veranderen onze politieke common sense’, zou Graeber later zeggen in De Groene Amsterdammer. ‘Ze markeren een breuk in wat mensen denken dat politiek wel en niet mogelijk is. Zodra mensen zich niet langer iets aantrekken van wat voor politiek realistisch doorgaat, opent zich een nieuwe wereld vol creatieve mogelijkheden.’

Jeroen van Linge,
FNV kaderlid Nippon Electric Glass