Twee jaar na Rana Plaza: protesten gaan door

De schok was groot toen op 24 april 2013 in de hoofdstad van Bangladesh textielgebouw Rana Plaza instortte. Zeker 1134 werknemers vonden de dood, een veelheid ervan raakte gewond. Nu, twee jaar later, is de compensatie voor slachtoffers en nabestaanden nog steeds niet geregeld.

De protesten van werknemers in de textiel gaan door: tegen onveilig werk, voor een hoger minimumloon en vooral ook voor vakbondsvrijheid. FNV-voorzitter Ton Heerts roept in een open brief minister Ploumen op er bij de regering in Bangladesh op aan te dringen dat de vakbondsvrijheid bewaakt wordt.

'Twee jaar na Rana Plaza protesteren textielwerknemers nog steeds in de straten van Dhaka', schrijft FNV-voorzitter Heerts. 'Op 21 maart 2015 hielden werknemers van vijf textielbedrijven een protestdemonstratie op de stoep van de werkgeversassociatie BGMEA, om te protesteren tegen de sluiting van hun fabriek. In naam van haar leden eiste de National Garment Workers Federation (NGWF) de overheid en de werkgevers om onmiddellijk stappen te ondernemen tegen deze sluitingen, de achterstallige lonen te betalen, en hun acties tegen vakbondsregistratie te staken. Waarom lijkt er niets veranderd?'

Vakbonden opgeheven

Wilma Roos, beleidsmedewerker van Mondiaal FNV, die Bangladesh in haar pakket heeft, zit met dezelfde vraag. Heerste kort na de instorting nog het besef dat vrijheid van vakvereniging noodzakelijk is om dit soort rampen te voorkomen, nu hebben werkgevers hun oude gewoonte weer opgepakt om vakbondsvrijheid af te kappen. 'Het leek de goede kant op te gaan", zegt Roos. "Er werden zo'n 300 nieuwe bedrijfsvakbonden opgericht. Inmiddels zijn alweer 67 vakbonden gedwongen te stoppen. Daarvan zijn er 31 verdwenen, omdat het bedrijf opgeheven werd. Dat komt vaker voor: dan gaat de eigenaar onder een nieuwe naam verder en kunnen de werknemers weer van voor af aan beginnen. Dat is heel frustrerend."

Zo'n 36 vakbonden zijn opgeheven, omdat de vakbondsleider werd ontslagen. "Een opvolger heb je dan meestal niet snel gevonden. Niemand staat te trappelen om die taak over te nemen als ontslag dreigt. Dat is een beproefd intimidatiemiddel onder werkgevers. Daarnaast werpt de overheid barrières op. Ik heb gehoord dat de overheid de opdracht heeft gegeven bij registratie van nieuwe vakbonden slechts 5 per maand goed te keuren. In elk geval is over heel 2014 31 procent van de aanvragen geweigerd en dit jaar al 61 procent."

Compensatiefonds incompleet

Frustrerend noemt ze ook de totstandkoming van het compensatiefonds. "Benetton heeft onlangs eindelijk betaald aan het fonds, na fikse druk van ngo's en vakbonden. Ze betaalden 1,1 miljoen dollar, een bedrag waarvan we niet weten hoe ze dat hebben samengesteld. Het is in elk geval te weinig. Om de slachtoffers en nabestaanden van Rana Plaza tegemoet te komen, is 30 miljoen dollar nodig. Nog steeds missen we 8,5 miljoen, omdat de internationale kledingmerken, die afnamen van Rana Plaza, te weinig hebben gedoneerd. Dat is heel frustrerend, want we willen eigenlijk toe naar een soort verzekeringsfonds voor het geval zich een nieuwe ramp voordoet, zodat die in de toekomst meteen kan uitkeren in noodgevallen."

De politieke situatie in Bangladesh werkt ook niet mee. Begin dit jaar was er een 2 maanden durende 'hartal'. In de volksmond heet dit een Zuid-Aziatische manier van staken, doordat alle winkels dichtgaan en het openbare leven platligt. In Bangladesh komen daar nog bloedige aanslagen bij. De oppositie gooit brand- en kerosinebommen in willekeurige bussen en auto's. De bevolking van Bangladesh is hier zo bang voor, dat niemand zich dan buiten de deur waagt. "In de eerste maanden van dit jaar heeft dit 117 doden gekost", zegt Roos. Ze was in maart in de Bengaalse hoofdstad Dhaka, kort nadat de hartal was afgelopen. "Ook toen kon ik beter nog niet vaak buiten het hotel gaan. En dat is heel moeilijk opereren, ook voor de bonden die met elkaar moeten overleggen."

Renovatie aan gebouwen

Het proces rond het Bangladesh Accord, dat is gesloten door vakbonden en afnemende kledingmerken om de veiligheid in de Bengaalse fabrieksgebouwen te vergroten, verloopt deels moeizaam. Inmiddels zijn er 1250 inspecties afgerond. Daarvan zijn een aantal gebouw als ondeuglijk aangemerkt en sommige acuut gesloten. Deze eigenaren moeten met de kledingmerken te onderhandelen over wie wat gaat betalen: renovatie van het gebouw en doorbetaling van de lonen van de werknemers kosten veel geld. "Dat levert veel discussie op", zegt Roos, "waarin niet altijd werknemersbelangen centraal staan."

Bengaalse fabriekseigenaars zeggen al snel dat ze geen geld hebben, maar dat is moeilijk te controleren. Verder klagen ze over het feit dat ze de verbeteringen aan hun gebouwen wel moeten doorberekenen in hun prijs, en dat kledingmerken dan vervolgens naar een ander gaan, waar de prijs lager is. "Officieel mag dit niet volgens het akkoord. Daarnaast heeft de overheid in elk bedrijf OSH-comités verplicht gesteld, waarin werknemers zitten die zich om de gezondheid en veiligheid van hun collega's gaan bekommeren. Maar de regels hiervoor ontbreken nog, daar zit iedereen op te wachten."

Cao-afspraken voor Bangladesh

Sinds vorig jaar is Mondiaal FNV ook actief om leden in Nederland te informeren en mobiliseren om zich in te zetten voor betere arbeidsomstandigheden in Bangladesh. Bijvoorbeeld via de Pottenkijkersactie waarmee solidariteit wordt uitgesproken met de collega's in Bangladesh. Deze acties worden nu aangevuld door een mooie solidariteitsafspraak in de MITT-Cao (o.a. textiel ). Onderhandelaar Jacob Plat slaagde erin een extra bedrag van 10.000€ af te spreken waarmee Mondiaal FNV een project van bonden in Bangladesh kan steunen. In dit project gaat Mondiaal FNV verder aan de slag bij de kleinere textielfabrieken. Daar is de situatie vaak nog schrijnender.

Lees de open brief van Ton Heerts >>
Lees ook het persbericht van de Clean ClothesCampaign >>